"Балалармен ойнаңыз»

Ата-аналар балалардың ойнағанды ұнататынын біледі, оларды тәуелсіз ойындарға шақырады, ойыншықтар сатып алады. Бірақ бәрі бірдей балалар ойындарының тәрбиелік мәні неде деп ойламайды. Олар ойын көңілді, баланың көңіл көтеруіне қызмет етеді деп санайды. Басқалары оны баланы мылжыңнан, Қыңырлықтан, бос уақытын толтырудан алшақтататын құралдардың бірі ретінде көреді.

Балалармен үнемі ойнайтын, ойынды бақылайтын, оны тәрбиелеудің маңызды құралдарының бірі ретінде бағалайтын ата-аналар.
Мектеп жасына дейінгі бала үшін ойын оның психикалық дамуы өтетін жетекші әрекет болып табылады, жеке тұлға тұтастай қалыптасады.

Ересектердің өмірі балаларды тек сыртқы жағымен ғана емес қызықтырады. Оларды адамдардың ішкі әлемі, олардың арасындағы қарым-қатынас, ата-аналардың бір-біріне, достарына, басқа жақын адамдарына, баланың өзіне деген қарым-қатынасы қызықтырады. Олардың жұмысқа, айналадағы заттарға қатынасы.
Балалар ата-аналарға еліктейді: басқалармен қарым-қатынас, олардың әрекеттері, Еңбек әрекеттері. Осының бәрін олар өз ойындарына ауыстырады, осылайша жинақталған мінез-құлық тәжірибесін, қарым-қатынас формаларын біріктіреді.

Өмірлік тәжірибені жинақтаумен, оқытудың, тәрбиенің әсерінен-балалардың ойындары сюжеттерде, тақырыптарда, орындалатын рөлдердің саны, ойынға қатысушылар үшін анағұрлым мазмұнды, әр түрлі болады. Ойындарда бала тек отбасының өмірін ғана емес, ол тікелей қабылдайтын фактілерді де көрсете бастайды. Бірақ оған оқыған ертегілер, әңгімелер кейіпкерлерінің бейнелері, оны ұсыну арқылы жасау керек.

Алайда, ересектердің басшылығымен, тіпті үлкен мектеп жасына дейінгі балалар әрқашан қалай ойнауды білмейді. Кейбіреулері білімді қолдана алады, қиялдай алмайды, басқалары өз бетінше ойнай алады, ұйымдастырушылық қабілеттерге ие емес.

Оларға серіктестермен келісіп, бірге әрекет ету қиын. Ойынға қатысатын отбасының аға мүшелерінің бірі балалар арасындағы байланыстырушы буын бола алады, оларды бірге ойнауға үйретеді. Ұйымдастырушы серіктестер де бірге ойнай алады. Әдетте әркім өз ойын тақырыбын басқасына жүктейді, басты рөлде болуға тырысады. Бұл жағдайда сіз ересек адамның көмегінсіз жасай алмайсыз. Сіз басты рөлді кезекпен орындай аласыз, ересек адам екінші роль алады. Ата-аналардың балалармен бірлескен ойындары балаларды рухани және эмоционалды түрде байытады, жақын адамдармен қарым-қатынас қажеттілігін қанағаттандырады, олардың күшіне деген сенімді нығайтады.

Бәрін білетін және білетін әке мен ананың беделі. Ол балалардың көз алдында өседі, онымен жақын адамдарға деген сүйіспеншілік пен адалдық өседі. Егер мектеп жасына дейінгі бала ойынды өз бетінше бастай алса, дұрыс ойын материалын таңдай алса, ақыл-ой жоспарын құра алса, ойын серіктестерімен келіссе немесе оның жоспарын қабылдап, жоспарларын бірлесіп орындай алса жақсы. Сонда сіз мектеп жасына дейінгі баланың ойнау қабілеті туралы сөйлесе аласыз. Бірақ бұл балалар назар аударуды және олардың ойындарына байыпты қарауды қажет етеді. Оларға кейде қажет кеңесу анасы, әкесі, әжесі, аға ағасы-інісі, апасы-қарындасы (сіңлісі. Ойын барысында сұраңыз, нақтылаңыз, өз әрекеттеріңізді, әрекеттеріңізді мақұлдаңыз, осылайша мінез-құлық формаларында растаңыз.

2-4 жастағы кіші мектеп жасына дейінгі бала бірге ойнауды ғана емес, өз бетінше ойнауды да білмейді. Бала әдетте мақсатсыз көлікті артқа-артқа алып жүреді, оған көп қолданбай, оны тез тастайды, жаңа ойыншық талап етеді. Ойындағы Тәуелсіздік біртіндеп, ересектермен, үлкен балалармен, құрдастарымен ойын қарым-қатынасы барысында қалыптасады. Тәуелсіздіктің дамуы көбінесе баланың ойын өмірі қалай ұйымдастырылғанына байланысты. Күте ол өзі бастайды, өз бетімен ойнай алу дегеніміз – көрінеу дамуын тежейтін балалар тұлға.

Кішкентай баланың ойынын дамытуға ықпал ететін маңызды педагогикалық жағдайлардың бірі-ойыншықтарды жасына қарай таңдау. Бала үшін ойыншық-ойын орталығы, материалдық қолдау. Ол оны ойын тақырыбына итермелейді, жаңа байланыстар туғызады, онымен әрекет етуге деген ынтаны оятады, сенсорлық тәжірибені байытады. Бірақ ересектерге ұнайтын ойыншықтар әрқашан балаларға тәрбиелік мән бермейді. Кейде қарапайым аяқ киім қорабы кез-келген ойыншыққа қарағанда құнды. Қорап текшелерді, сарбаздарды, кірпіштерді тасымалдауға немесе қорапта қуыршақтарға арналған арбаны ұйымдастыруға болатын машинаның тіркемесі болуы мүмкін.

Үлкен мектеп жасына дейінгі балалар ата-аналардың қолымен жасалған ойыншықтарды бағалайды. Балаларға үнемі қол астында тері, мата, картон, сым, ағаш бөліктері болуы керек. Олардың ішінде балалар жетіспейтін ойыншықтар жасайды, қалпына келтіреді, толықтырады және т.б., бұл сөзсіз балалардың ойын мүмкіндіктерін, қиялын кеңейтеді, еңбек дағдыларын қалыптастырады.
Баланың ойын фермасында әртүрлі ойыншықтар болуы керек: сюжеттік-бейнелі (адамдар, жануарлар, еңбек, тұрмыстық заттар, Көлік және т.б. бейнеленген), қозғалтқыш (әртүрлі Каталкалар, арбалар, доптар, арқандар, спорттық ойыншықтар), құрылыс жиынтықтары, дидактикалық (түрлі мұнаралар, матрешкалар, үстел ойындары).

Ойыншық сатып алғанда, жаңалыққа, тартымдылыққа, шығындарға ғана емес, сонымен қатар педагогикалық мақсатқа да назар аудару керек. Келесі сатып алуды жасамас бұрын, ұлымен немесе қызымен оған қандай ойыншық қажет және қандай ойын туралы сөйлесу жақсы. Көбінесе қыздар тек қуыршақтармен ойнайды, сондықтан олар тапқырлық, тапқырлық, шығармашылық қабілеттерін қалыптастыратын ойындарды ойнауға қуаныштан айырылады. Қуыршақтары бар қыздар жалғыз немесе тек қыздармен ойнайды. Ұлдармен олардың ортақ мүдделері жоқ және балалар арасында достық қарым-қатынастың пайда болуының алғышарттары жоқ. Ұлдар әдетте машиналармен, балалар қаруларымен ойнайды. Мұндай ойыншықтар қыздармен қарым-қатынас шеңберін шектейді. Біз ересектер болған кезде ойыншықтарды "қыз" және "ұл"деп бөлмейтініміз жақсы.

Егер бала қуыршақпен ойнамаса, оған аю, қуыршақ бала, бала, матрос, Пиноккио, Чебурашка және т.б. түрінде сатып алуға болады. Адамдар мен жануарларды бейнелейтін жұмсақ ойыншықтар балаларды тартымды көріністерімен қуантады, жағымды эмоциялар тудырады, олармен ойнауға деген ықылас тудырады, әсіресе егер ересектер ерте жастан ойыншықтарды қорғауға, ұқыпты көрінуге дағдыланса. Бұл ойыншықтар қоршаған балалармен және ересектермен тәжірибе жинақтауда балалардың алғашқы көмекшілері болып табылады. Егер баланың әпкелері мен ағалары болмаса, онда ойыншықтар оның қайғы-қасіреті мен қуаныштарымен бөлісетін ойын серіктестері болып табылады. Құрылыс материалы бар ойындар балаларда пішін, кеңістік, түс, қиял, дизайн қабілеттерін дамытады.

Кейде ересектерге осы немесе басқа құрылысты салуға көмектесу керек, бірге қандай бөлшектер қажет, қандай түс, қалай бекіту керек, жетіспейтін құрылымдарды қалай толықтыруға болады, ғимаратты ойында қалай пайдалануға болады.
Ойындар: лото, домино, жұптасқан суреттер, балаларға ойыннан ләззат алуға мүмкіндік береді, есте сақтау, зейін, байқау, көз, қолдың кішкентай бұлшықеттерін дамытады, шыдамдылық пен шыдамдылықты үйренеді.

Мұндай ойындар ұйымдастырушылық әрекетке ие, өйткені олар ережелерді қатаң сақтауды ұсынады. Мұндай ойындарды бүкіл отбасымен ойнау қызықты, сондықтан барлық серіктестер ойын ережелерінде тең болады. Кішкентай адам ережелерді сақтай отырып, олардың мағынасын түсініп ойнау керек екеніне үйренеді.

Балалардың театрландырылған ойыншықтары бар ойындары өте құнды. Олар сыртқы жарқын келбетімен, "сөйлесу" қабілетімен тартымды.

Картоннан және басқа материалдардан жасалған жалпақ фигураларды бүкіл отбасы жасау балаларға өздеріне таныс көркем шығармаларды ойнауға, ертегілерді ойлап табуға мүмкіндік береді.

Балалардың ойындарына ересектердің қатысуы әртүрлі болуы мүмкін. Егер бала ойыншық сатып алып, оны қалай ойнауды білсе, оған өз бетінше әрекет етуге мүмкіндік берген дұрыс. Бірақ көп ұзамай баланың тәжірибесі таусылады. Ойыншық қызықты болмайды. Мұнда сізге үлкендердің көмегі, жаңа ойын әрекетін ұсыну, оларды көрсету, қазіргі ойынға қосымша ойын материалын ұсыну қажет. Баламен ойнағанда, ата-аналар өз жоспарларын ұстануы керек. Ойынға тең серіктестің тегіс, тыныш, мейірімді үні балаға түсінілетініне, онымен ойнағысы келетініне сенімділік береді.

Егер мектеп жасына дейінгі баланың, әсіресе кішкентайдың ойын бұрышы болса, онда кейде оған кешке отбасы жиналатын бөлмеде, ас үйде, әжесінің бөлмесінде, бәрі қызықты болатын жаңа орта ойнауға рұқсат етілуі керек. Жаңа жағдай жаңа ойын әрекеттерін, сюжеттерді тудырады.

Бала ата-анасының ойында берген минуттарына өте қуанышты. Ойындағы қарым-қатынас бала үшін нәтижесіз болмайды. Оған жақын адамдардың қоғамында қымбат минуттар қаншалықты көп болса, болашақта олардың арасындағы қарым-қатынас, ортақ мүдделер, махаббат соғұрлым көп болады.